Θα βγει η Ευρώπη από τη λιτότητα και τον διχασμό;

Του Δημήτρη Ραπίδη* 

Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι από τη σύλληψή της έως και την πρακτική εφαρμογή της ένα μοναδικό πολιτικό, οικονομικό και πολιτισμικό οικοδόμημα. Μια ένωση που στη θεωρητική της βάση αποτέλεσε μία από τις μεγαλύτερες και πιο τολμηρές πολιτικές πρωτοβουλίες που ανελήφθησαν ποτέ διεθνώς. Ωστόσο, την τελευταία πενταετία πλέον η Ευρωπαϊκή Ένωση, και κατά συνέπεια η Ευρωζώνη και το Ευρωκοινοβούλιο, αποτελούν αντικείμενο σφοδρής κριτικής εξαιτίας των ατέρμονων και αναποτελεσματικών πολιτικών λιτότητας. Το πρόβλημα δεν είναι η πολιτική της Γερμανίας, ούτε της Γαλλίας ή της Μεγάλης Βρετανίας. Το πρόβλημα είναι πιο σύνθετο. Η απάντηση θα μπορούσε να συμπτυχθεί σε τέσσερις λέξεις: έλλειμμα ηγεσίας - έλλειμμα προγράμματος. Η Ευρωπαϊκή Ένωση γνώρισε μεγάλους ηγέτες, φιλελεύθερους και σοσιαλδημοκράτες, αριστερούς και δεξιούς. Εντούτοις, οι μεγάλοι ηγέτες γίνονταν ακόμα μεγαλύτεροι στα μάτια της ευρωπαϊκής κοινωνίας όταν οι περιστάσεις το απαιτούσαν...

Και οι περιστάσεις δεν ήταν πολλές. Προσωπικά, διακρίνω τρεις κομβικές χρονικά περιπτώσεις όπου οι Ευρωπαίοι ηγέτες κατάφεραν να εμπνεύσουν με τις πολιτικές τους επιλογές και το όραμα που μπόρεσαν να διαμορφώσουν.

Η πρώτη περίπτωση ήταν αμέσως μετά το πέρας το Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στη δεκαετία του 1950, όταν συστήθηκε η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα. Αυτή ήταν η πρώτη παγκοσμίως ένωση κρατών που συστήθηκε στη βάση ενίσχυσης των εμπορικών, επιχειρηματικών και οικονομικών συμφερόντων, η οποία αποτέλεσε τον προάγγελο της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και μετέπειτα της σημερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εμπνευστής της Κοινότητας και μετέπειτα οραματιστής της Ε.Ε. ήταν ο ΥΠΕΞ της Γαλλίας Ρόμπερτ Σούμαν.

Η δεύτερη περίπτωση ήταν το 1990, όταν ο καγκελάριος της Δυτικής Γερμανίας Χέλμουτ Κολ παρουσίασε μια σειρά μέτρων και προτάσεων για την ομαλή διαδικασία ενοποίησης της Γερμανίας, έπειτα από την πτώση του τείχους του Βερολίνου και την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Η κίνηση του Κολ να αγκαλιάσει την Ανατολική Γερμανία και να προβεί στην ομαλή μετάβαση από το ένα καθεστώς στο άλλο εκτιμάται εκ των υστέρων ως μια κίνηση που, εάν δεν είχε δρομολογηθεί, θα μπορούσε ακόμα και σήμερα να προκαλούσε αναταραχές εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ενοποίηση της Γερμανίας έδωσε ώθηση σε ολόκληρη την Κοινότητα, καθότι ήταν και παραμένει η μεγαλύτερη και πιο ακμαία οικονομία της Ευρώπης.

Η τρίτη περίπτωση ήταν το 2004, όταν ολοκληρώθηκε η διαδικασία της μεγαλύτερης διεύρυνσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης με δέκα νέα κράτη-μέλη, «αγκαλιάζοντας» επί της ουσίας την ανατολική Ευρώπη. Η ιδέα της μεγαλύτερης διεύρυνσης στην ιστορία της Ε.Ε. ανήκει στον τότε Πρόεδρο της Κομισιόν Ζακ Ντελόρ, ο οποίος εμπνεύστηκε το πρόγραμμα PHARE το 1989, το οποίο αποτέλεσε την πρώτη προσπάθεια δημιουργίας δεσμών μεταξύ της δυτικής και της ανατολικής Ευρώπης. Έκτοτε, το πρόγραμμα αναπτύχθηκε σε όλους τους τομείς συνεργασίας, με αποτέλεσμα 15 χρόνια μετά τα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης να αποτελούν και αυτά μέρος της μεγαλύτερης ομοσπονδίας κρατών στον κόσμο.

Το ενιαίο νόμισμα ήταν από τη φύση του ένα αμφίβολο εγχείρημα, όπως αποδείχθηκε τουλάχιστον από τη συνέχεια. Ανεξάρτητα με το ποιοι σκοποί εξυπηρετήθηκαν πίσω από αυτή την απόφαση, δεν είχε προβλεφθεί –και πώς άλλωστε να είχε προβλεφθεί– ένας μηχανισμός συγκράτησης της οικονομικής και νομισματικής ρευστότητας στο πλαίσιο της Ευρωζώνης. Το βασικότερο πρόβλημα ήταν η ασύμμετρη ανάπτυξη των χωρών του Νότου σε σύγκριση με τις χώρες του Βορρά, και βέβαια η απότομη νομισματική μετάβαση χωρών όπως η Ελλάδα ή η Πορτογαλία, για παράδειγμα, όπου η συναλλαγματική ισοτιμία κάθε άλλο παρά ωφέλησε την πραγματική οικονομία των χωρών αυτών.

Το πρόβλημα με την Ευρωζώνη, όπως αναδείχθηκε με το ξέσπασμα της κρίσης, δεν ήταν άλλο από το ποια θα ήταν η θεραπεία για τις υπερχρεωμένες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου. Η πολιτική της Κομισιόν καθ' όλη τη διάρκεια της κρίσης στην καλύτερη μπορεί να χαρακτηριστεί «αμήχανη», στη χειρότερη «ελλιπέστατη». Το πολιτικό και ηγετικό κενό της Κομισιόν και της ηγεσίας της Ευρωζώνης ήρθε να καλύψει η Γερμανία, η οποία αυτά τα πέντε χρόνια κατάφερε να αναδειχθεί πιο καθαρά από ποτέ ως η μοναδική αποφασιστική δύναμη της Ευρώπης, η οποία «πήρε από το χέρι» το ευρώ και το οδήγησε εκεί που εκείνη ήθελε: στην πλήρη εξάρτηση του κοινού νομίσματος από τις πολιτικές του Βερολίνου, καθιστώντας το ευρώ ισότιμο με τη γερμανική πολιτική στις συνειδήσεις των Ευρωπαίων πολιτών.

Από τη μία πλευρά, αξίζει να σημειώσουμε ότι η Γερμανία ήταν η μόνη χώρα που ανέλαβε την πρωτοβουλία να διασώσει το ευρώ, σε βάρος βέβαια των ήδη βεβαρημένων οικονομιών του Νότου, αλλά σε κάθε περίπτωση ήταν η μόνη που έπραξε κάτι μπροστά στην αμηχανία σύσσωμης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Από την άλλη πλευρά όμως, είναι εδώ και τρία χρόνια φανερό ότι το πλάνο και η πολιτική της Γερμανίας δεν οδηγούν πουθενά, παρά μόνο στην ολική εξασθένηση της Ευρώπης, στην οικονομική εξαθλίωση των πολιτών, στη διεύρυνση του πολιτικού χάσματος στους κόλπους της Ένωσης και, περαιτέρω, στην ανάδειξη διασπαστικών δυνάμεων τόσο εντός των κρατών-μελών όσο και στο επίπεδο των ευρωπαϊκών πολιτικών συνασπισμών. Στην καλύτερη περίπτωση, η διάσπαση της ευρωπαϊκής ομόνοιας και η αύξηση των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων εκφράζονται με συνεχείς και μαζικές λαϊκές διαμαρτυρίες, ενώ στη χειρότερη περίπτωση εκφράζονται μέσα από την άνοδο της ακροδεξιάς και την εκρηκτική ανάδειξη φαινομένων ρατσισμού. Αμφότερα είναι βέβαιο ότι θα διατηρούνται και θα ενδυναμώνονται όσο δεν αλλάζει το σκηνικό, όσο συμπιέζονται και αποκαθηλώνονται η αγορά εργασίας, η κοινωνική ασφάλιση, η υγεία και η εκπαίδευση, όσο αυξάνονται η ανεργία και η φτώχεια.

Το γεγονός και μόνο ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Κομισιόν έχουν περιορίσει στο ελάχιστο την ανάληψη πρωτοβουλιών σε κάθε επίπεδο της ευρωπαϊκής πολιτικής εδώ και ένα εξάμηνο –εν αναμονή των εκλογών στη Γερμανία- αποδεικνύει ότι το πρόβλημα είναι πολύ μεγαλύτερο απ' ό,τι φαίνεται. Η Ευρώπη κάνει σαν το μωρό που βρίσκεται αντιμέτωπο με κάτι καινούργιο και για το οποίο ο μπαμπάς του δεν του έχει πει τι να κάνει. Είναι αποσβολωμένο, φιλοπερίεργο, και πολύ διστακτικό. Αυτή ακριβώς είναι η συμπεριφορά της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τουλάχιστον κατά τη διάρκεια του τελευταίου εξαμήνου. Τι κι αν οι πολιτικές λιτότητας δεν αποδίδουν ούτε στο ελάχιστο, τι κι αν η ανεργία των νέων θα αγγίξει σε λίγο το 40% κατά μέσο όρο, τι κι αν το Δουβλίνο ΙΙ δεν αποδίδει, τι κι αν η διαφθορά και η φοροδιαφυγή καλπάζουν. Όλα φαίνεται να έχουν παγώσει στην Κομισιόν, εν αναμονή των εξελίξεων στη Γερμανία το Σεπτέμβριο. Ακόμα και στο ζήτημα των υποκλοπών από τις μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ, η ανακοίνωση της Κομισιόν ούτε λίγο ούτε πολύ μεταθέτει το θέμα μετά τον Οκτώβριο, όταν η Γερμανία θα έχει επανέλθει και πάλι στο προσκήνιο.

Στο πλαίσιο αυτό, λοιπόν, είναι απολύτως κατανοητό για ποιον ακριβώς λόγο η Ευρώπη δεν βγαίνει από το αναποτελεσματικό μονοπάτι της λιτότητας και του διχασμού. Δεν υπάρχει καμία άλλη στρατηγική, δεν υπάρχει κανένα εναλλακτικό πρόγραμμα μέχρι στιγμής, και βέβαια δεν υπάρχει καμία ηγεσία ικανή να αντικρούσει την πολιτική του Βερολίνου. Εντούτοις, εκτιμώ πως από το προσεχές φθινόπωρο υπάρχει ένα σοβαρό ενδεχόμενο να αναζωογονηθεί ο διάλογος για το μέλλον της Ευρώπης, και της Ευρωζώνης κατά συνέπεια, εξαιτίας των επερχόμενων ευρωεκλογών. Ίσως το διάστημα που θα μεσολαβήσει μέχρι τον Ιούνιο του 2014 να έχουν επέλθει κάποιες σημαντικές αλλαγές τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ελλάδα.

* Πολιτικός επιστήμονας, MSc., μέλος της Επιτροπής για τη Γεωπολιτική (RC-41) της Διεθνούς Ένωσης Πολιτικής Επιστήμης)

Πηγή ΕΛΚΕΔΑ

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση